Een klein, kronkelend buisje. Veel meer dan dat is een nematode eigenlijk niet. Toch zijn nematoden ontzettend succesvol . Er wordt zelfs beweerd dat als je alle dieren op aarde zou tellen, er vier op de vijf een nematode is. Je komt ze dan ook overal tegen: in de grond, op de bodem van de oceaan en als parasiet in planten, dieren en mensen.
Een klein, kronkelend buisje. Veel meer dan dat is een nematode eigenlijk niet. Toch zijn nematoden ontzettend succesvol . Er wordt zelfs beweerd dat als je alle dieren op aarde zou tellen, er vier op de vijf een nematode is. Je komt ze dan ook overal tegen: in de grond, op de bodem van de oceaan en als parasiet in planten, dieren en mensen.
Een simpel diertje
Nematoden worden ook wel rondwormen genoemd. Dat is ook precies hoe deze meercellige microben eruitzien. Nematoden hebben geen apart hart- of vaatstelsel, en ook geen ademhalingsstelsel. Doordat hun lichaam zo smal is, kunnen ze zuurstof opnemen en afvalstoffen afgeven door de huid. Er zijn duizenden verschillende soorten nematoden bekend, maar wetenschappers denken dat er in werkelijkheid misschien wel miljoenen verschillende soorten bestaan. De meest bestudeerde rondworm is de Caenorhabditis elegans, die gebruikt wordt als modelorganisme in de biologie.
Globetrotters
Nematoden kom je in elk ecosysteem tegen. Ze zitten in groten getale in de grond: in een handvol tuinaarde zitten zomaar miljoenen nematoden. Maar ze leven ook in zoet en zout water. Zelfs op rotsen, in mijnen, op de bodem van de oceaan en in ijsschotsen zijn ze te vinden. Het zijn dus echte survival-experts. In ongunstige omstandigheden kunnen veel nematoden, net als bijvoorbeeld beerdiertjes, in een soort overlevingsslaap gaan (cryptobiosis). In deze toestand kunnen ze extreme omstandigheden, zoals droogte of de afwezigheid van zuurstof, toch overleven.
De meeste vrijlevende nematoden zijn microscopisch klein en voeden zich met micro-organismen zoals schimmels, bacteriën, algen of andere rondwormen, en organisch afval. Ze vormen daarmee een belangrijke schakel in voedselketens overal op aarde. In de landbouw zijn deze vrijlevende nematoden onmisbaar omdat ze zorgen voor een vruchtbare grond. Ze breken organische resten af tot stikstof-, fosfor- en mineralenrijke voedingsstoffen, die planten kunnen gebruiken.
Good, bad and ugly
Naast vrijlevende nematoden bestaan er ook vele soorten die leven als parasiet in een ander organisme. Bij gewervelde dieren en mensen gaat het vooral om darmparasieten zoals de spoelworm (Ascaris lumbricoides). Op dieren parasiterende nematoden zijn vaak een stuk groter dan de vrijlevende nematoden. Sommige soorten, bijvoorbeeld Dioctophyme renale, worden wel een meter lang.
Ook planten kunnen last hebben van nematoden, ook wel aaltjes genoemd. Deze aaltjes leven vaak in of op de plantenwortel, die daardoor vaak abnormaal gaat groeien. Goed voor de aaltjes zelf, slecht voor de plant en de boer: aaltjes zijn berucht omdat ze hele oogsten kunnen verpesten. Andere soorten nematoden kunnen daarentegen juist wel weer goed zijn voor de oogst, omdat ze parasiteren op insecten die landbouwgewassen kaalvreten. Nematoden van het geslacht Steinernema dringen insecten binnen en planten zich voort in het binnenste van het insect, die dit vervolgens niet overleeft. Deze nematoden worden dan ook veel gebruikt als biologische insectenbestrijder voor gewassen, en ze worden ook ingezet als wapen tegen de eikenprocessierups.
Nematoden hebben de wortels van deze plant aangetast