Vaccins: immuun voor een prikkie

Vaccina

Al sinds de 18e eeuw zorgen vaccinaties voor immuniteit tegen infectieziekten. Dit begon met een dokter genaamd Edward Jenner. Eind 18e eeuw ontdekte deze Engelse arts dat een infectie met de onschuldige koepokken voor immuniteit zorgde tegen de extreem dodelijke pokkenvirus. Het woord ‘vaccinatie’ komt dan ook van de Latijnse woord voor de koepok: vaccina. Jenner kon echter niet verklaren hoe zijn ontdekte immuniteit eigenlijk werkte. Het duurde nog een aantal jaar voordat duidelijk werd dat ons immuunsysteem een heel goed geheugen heeft. Ons afweersysteem onthoudt namelijk tegen welke ziekteverwekkers het eerder gevochten heeft, waardoor het bij een volgende infectie veel sneller kan reageren en je dus niet meer ziek wordt. En van dat principe wordt bij vaccinaties gebruik gemaakt.

Antigenen

Het geheugen van ons immuunsysteem werkt op basis van de moleculen die ziekteverwekkers op hun oppervlak hebben, genaamd antigenen. Zodra de ziekteverwekker in ons lichaam terecht komt, herkent ons immuunsysteem deze moleculen als niet-eigen of lichaamsvreemd, en start het een afweerreactie. Een virus maakt handig gebruik van zijn moleculen. Een virus is namelijk niet meer dan een eiwitpakketje met wat genetisch materiaal erin. Het heeft daarom een gastheercel nodig om zich te vermenigvuldigen. In sommige gevallen, zoals bij het corona - of griepvirus, is die gastheer de mens. 

Sleutel-slot-principe

Het virus landt op het oppervlak van een cel, en met behulp van de moleculen op zijn oppervlak krijgt hij toegang tot onze cel. Dit is een heel specifiek sleutel-slot principe, vandaar dat een menselijk virus over het algemeen geen effect heeft op andere organismen, en andersom, tenzij het virus verandert. Eenmaal binnen, bouwt het virus zijn genetische materiaal in. Zo gijzelt het virus de cel in feite, en zet hij hem aan tot het produceren van heel veel nieuwe virussen. Als reactie hierop etaleert de menselijk cel de virus-antigenen op zijn oppervlak. Zo kan deze geïnfecteerde cel herkent worden door je immuunsysteem. Gespecialiseerde witte bloedcellen, genaamd cytotoxische T-lymfocyten, gaan in de aanval. Ze binden zich aan het oppervlak van de geïnfecteerde cel en doden hem, waardoor het virus geen kans krijgt zich te verspreiden.

Afweerreactie

Een van de eerste stappen van het immuunsysteem is de binding van antistoffen aan de lichaamsvreemde antigenen. Antistoffen zijn gespecialiseerde eiwitmoleculen die onder andere voorkomen op het oppervlak van bepaalde witte bloedcellen. De binding van antistoffen aan een antigeen is een signaal voor het immuunsysteem dat de indringer uitgeschakeld moet worden. Dit proces zet de witte bloedcellen ook aan tot celding. Sommige dochtercellen gaan meer antistoffen produceren, en andere worden geheugencellen. Deze geheugencellen zijn onmisbaar voor de immuniteit. Zonder deze geheugencellen duurt het ongeveer tien dagen voordat het lichaam antistoffen tegen een onbekende indringer heeft gemaakt. In deze tijd kan het micro-organisme zich vermenigvuldigen en de ziekte veroorzaken. Als je immuunsysteem de indringer al kent, komt de vorming van antistoffen echter al na drie dagen op gang. Veel sneller dus!

Vaccin

Een vaccin heeft als doel dit soort immuniteit op te wekken door middel van dode, verzwakte ziekteverwekkers, of stukjes ervan. Zolang het vaccin maar de antigenen bevat waartegen het immuunsysteem de antistoffen kan maken. Hier wordt je niet ziek van, maar zorgt wel voor immuniteit tegen de specifieke ziekteverwekker. Maar zelfs een veilig, effectief vaccin is niet genoeg om een infectieziekte volledig de kop in te drukken. Het vaccineren is niet alleen bedoelt om een individu te beschermen, maar ook de gehele bevolking. Hoe meer mensen ingeënt zijn, des te lager is het aantal mogelijke gastheren voor de ziekteverwekker. Er komt een punt waarop er te weinig slachtoffers over zijn om de ziekteverwekker in stand te houden. Wanneer dit punt is bereikt, wordt de ziekte zeldzaam, en spreken we van groepsimmuniteit.

Coronavaccin?

Op het moment worden door verschillende laboratoria wereldwijd vaccins tegen het SARS-CoV-2-virus ontwikkeld. Hierbij wordt van verschillende aanvliegroutes gebruik gemaakt. Hoe lang dit nog zal duren is moeilijk te zeggen, maar experts verwachten dat het waarschijnlijk nog minimaal anderhalf tot twee jaar zal duren. Daarom is het belangrijk dat we tot die tijd voorzichtig zijn, en ons houden aan de veiligheidsvoorschriften van het RIVM .