Medicijnen door en tegen microben

Als je ziek bent, ben je vaak afhankelijk van medicijnen om weer beter te worden. Vaccinaties en antibiotica redden wereldwijd miljoenen levens. Maar er is een ware wapenwedloop gaande tussen wetenschappers en ziekteverwekkers. Het ontstaan van nieuwe en resistente microben zorgt namelijk voor steeds meer problemen.

Antibiotica en vaccins

Het meest gebruikte medicijn tegen microbiële ziekmakers is antibiotica. Antibiotica zijn stoffen die bacteriën doden of hun groei remmen. Deze stoffen worden in de natuur door microben gemaakt om hun concurrenten uit te schakelen. Wij gebruiken ze nu om onszelf te beschermen.

Omdat virussen geen stofwisseling hebben en niet zelfstandig groeien, werken antibiotica niet bij de bestrijding van een virale infectie. Er bestaan speciale antivirale medicijnen, maar deze remmen de vermenigvuldiging van de virussen alleen en stoppen ze niet. Bij virussen is het dus vaak een kwestie van uitzieken – de meeste infecties zijn niet dodelijk. Wel kunnen we ons immuunsysteem vooraf trainen tegen virussen door vaccinaties. Daarmee breng je dode, verzwakte of deeltjes van de ziekteverwekkers in. En in reactie daarop maakt je immuunsysteem antistoffen aan die je jarenlang beschermen tegen de actieve ziekteverwekkers. Daarnaast kun je met een fit lichaam en een gezond immuunsysteem een hoop problemen voorkomen.

Supersnel nieuwe ziektes

Onder natuurlijke omstandigheden evolueert een micro-organisme heel gemakkelijk tot een nieuwe variant binnen de soort. Bacteriën kunnen onderling DNA uitwisselen en zelfs DNA uit hun omgeving opnemen. Zo komen zij gemakkelijk aan nieuwe eigenschappen. Dit heeft ervoor gezorgd dat zij overal op aarde kunnen leven en al miljarden jaren de machtigste organismen op deze planeet zijn.

Door deze supersnelle evolutie kunnen bestaande ziekteverwekkers snel veranderen in net iets andere pathogenen. Bestaande medicijnen zijn dan vaak nutteloos. Influenzavirussen – de veroorzakers van griep - zijn hier een goed voorbeeld van. Ieder seizoen is er sprake van nieuwe soorten griep waartegen mensen worden ingeënt. Maar ook gevaarlijkere versies, zoals de Spaanse griep, vogelgriep en Mexicaanse griep zijn variaties op dezelfde ziekte.

Resistent

De snelle evolutie van microben heeft nog meer nadelige gevolgen voor de mens. Wanneer wij microben confronteren met medicijnen zoals antibiotica, passen zij zich net zo gemakkelijk aan deze nieuwe omstandigheden aan. Ze kunnen hierdoor heel snel ongevoelig, of resistent worden voor medicijnen. In sommige gevallen ontstaan er zelfs stammen die voor bijna alle antibiotica ongevoelig zijn, zoals de ziekenhuisbacterie MRSA. Dit is een Staphylococcus aureus, van huis uit een alledaagse huidbacterie, maar vandaag de dag een van de grootste uitdagingen voor onderzoekers.