De microwereld

Het machtigste leven op aarde

Als je de wereld van héél dichtbij bekijkt, gaat er een nieuwe voor je open.
Mooier en bijzonderder dan je je ooit hebt kunnen voorstellen.

Zó klein, dat je ze niet ziet

Voor wie dacht dat een vlo klein was, gaat een nieuwe wereld open. De wereld van de micro-organismen. Een micro-organisme of microbe is een wezen dat te klein is om met het blote oog te kunnen zien. Ze zijn zó klein dat een bacterie, een van de kleinste microben, meer dan één miljoen keer op de punt van een naald past. Zonder de micro-organismen zoals schimmels, gisten, (micro)algen, bacteriën, archaea, virussen en microdiertjes zou er geen leven op aarde mogelijk zijn.

micro ze zijn klein, maar met heel veel

Een bacterie past meer dan één miljoen keer op de punt van een naald.

Tweederde van het leven is onzichtbaar

Als je om je heen kijkt zie je bomen, planten en misschien wat vogels. Deze organismen zijn met het blote oog te zien. Lang dachten wetenschappers dat deze zichtbare soorten ‘de natuur’ vormden. Tegenwoordig weten we wel beter. Tweederde van het leven op aarde bestaat uit micro-organismen en is niet te zien zonder microscoop.

stamboom van het leven drie domeinen

zichtbare
organismen

onzichtbare
organismen

Onbegrensde variatie

In de 3,5 miljard jaar dat ze de aarde bevolken, hebben microben zich aan de hand van evolutie aan bijna elke omgeving aangepast. Ze kunnen hierdoor op de meest extreme plekken leven. Overal waar voedsel is, is leven. En microben eten bijna alles, zelfs metalen, zuren, aardolie en aardgas. De hoeveelheid verschillende soorten en het aantal micro-organismen is enorm, en er worden iedere dag nieuwe soorten ontdekt.

100 miljoen verschillende soorten

groenalg (geslacht: Pediastrum)

beerdiertje (stam: Tardigrada)

MRSA-bacterie (Staphylococcus aureus)

slijmzwam (Physarum polycephalum)

Haloquadratum walsbyi

volvox of bolwier (geslacht: Volvox)

cyanobacteriën of blauwalgen (Phormidium sp.)

watervlo (Daphnia magna)

grauwe schimmel (Botrytis cinerea)

korstmos of lichen

kiezelwier of diatomee (Triceratium sp.)

Epstein-Barr virus

De machtigste organismen op onze planeet

De microwereld is misschien onzichtbaar en raadselachtig, ze is ook onmisbaar. Microben zijn essentieel op aarde en in ons lichaam. Microalgen in de oceaan produceren de helft van alle zuurstof in onze atmosfeer. Schimmels en bacteriën zetten het organisch materiaal van dode dieren en planten om in nieuwe grondstoffen. En darmbacteriën helpen je voedsel te verteren. Zonder hen is er geen leven op aarde mogelijk.

onmisbaar

50%

Van al het zuurstof in onze atmosfeer wordt geproduceerd door micro-algen.

Voor het eerst zichtbaar gemaakt

Het was de Nederlander Antoni van Leeuwenhoek die met zijn zelfgemaakte microscoop in 1674 als eerste microben ontdekte. In een druppel water uit het troebele Berkelse meer zag hij ‘kleijne diertgens’, zoals hij ze beschreef. Dit bleken groene algen en raderdiertjes te zijn. Niet veel later (1676) ontdekte hij ook rode bloedcellen en bacteriën.

over Antoni van Leeuwenhoek

Antoni van Leeuwenhoek tekende alles wat hij onder zijn microscoop zag.

De microbiologie

Microbiologie, dat is toch iets met microscopen, witte jassen en een laboratorium? Dat klopt. Maar saai is het allerminst. Door de inzet van microbiologen is aids niet meer direct dodelijk, en blijft de schade van de beruchte ziekenhuisbacteriën beperkt. Maar ook een bierbrouwer heeft microbiële kennis nodig om gist tijdens het brouwen in leven te houden. De meeste producten in de koelkast bestonden niet eens zonder microbiologie. Sterker nog, zonder microben zou je niet eens een koelkast nodig hebben. Microbiologie is voor de meesten een raadsel, terwijl het juist zoveel mogelijkheden biedt.

de werkwijze van microbiologen revolutie in de microbiologie

De oudste aardbewoners

Micro-organismen ontstonden zo’n 3,5 miljard jaar geleden, de aarde was toen heel anders dan nu. Ze wisten de dampende, giftige aardbol te koloniseren en zijn sindsdien de machtigste organismen. Zo’n 1,7 miljard jaar geleden ontstonden uit de eencellige microben de eerste meercellige micro-organismen. En nog weer veel later, zo’n 600 miljoen jaar terug, ontstonden zichtbare levensvormen, zoals wormen. Deze meercellige en complexere organismen hadden belangrijke voordelen op hun microscopische concurrenten.

het ontstaan van het eerste leven

Als we de onvoorstelbaar lange tijd van bijna 4,6 miljard jaar dat de aarde bestaat vertalen naar een kalenderjaar, dan ontstonden de eerste micro-organismen in februari. Pas half november wat complexere organismen zoals wormachtigen, half december de zoogdieren en pas op 31 december, 1 seconde voor middernacht de mens.

Microseks, hoe doen microben hét?

Micro-organismen hebben op veel verschillende manieren seks. De snelheid en efficiëntie waarmee ze hét doen, zorgen voor veel nieuwe erfelijke eigenschappen. Hiermee hebben de micro-organismen zich perfect kunnen aanpassen aan hun omgeving, waardoor ze nu overal leven. Hoe hebben ze dit voor elkaar gekregen?

wel of geen seks?

Leven op extreme plekken

Hete geisers, zure vulkaanmeren, diepzeetroggen, zoute meren, gletsjers en zelfs kernreactoren. Na eeuwen en eeuwen evolutie hebben allerlei microben hun toevlucht gezocht tot de meest extreme plekken. Organismen die hier het liefst vertoeven, staan te boek als extremofielen.

extremofielen

Het beerdiertje kan in schijndode toestand bijna tien jaar lang allerlei extreme omstandigheden overleven.

De expert vertelt

Han Wösten, voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Microbiologie (KNVM), geeft een introductie op microbiologie. Waarom zijn microben nou zo bijzonder en belangrijk in ons leven? Wat is het toekomstperspectief?

bekijk de video